Koncerty
Sonus ex Machina
fot. Maciej Zakrzewski
Punktem wyjścia dla projektu Sonus ex Machina jest pytanie o cechy wspólne muzyki organowej i akuzmatycznej, oraz szerzej – elektronicznej. Wywiedziony z czasów antycznych instrument (organy wodne bądź organy Ktesibiosa) zadomowił się w kościołach już w średniowieczu i do dziś stanowi nieodłączną część zarówno architektury jak i dźwiękowego pejzażu chrześcijańskiej przestrzeni sakralnej. Usytuowane najczęściej za plecami zgromadzonych wiernych, organy stanowiły tajemnicze źródło dźwięku, którego mechanizm pozostawał dla większości zagadką. Doświadczenie brzmieniowe jakie od zawsze wywoływała muzyka organowa przywodzi zatem na myśl podstawowe założenia muzyki akuzmatycznej sformułowane pod koniec lat 40. przez Pierre's Schaeffera. Francuski radiowiec i kompozytor pragnął oderwać wrażenie dźwiękowe od samego źródła dźwięku. Co więcej, zapośredniczając je poprzez system głośników odciął je również od gestu wykonawcy, co stanowi kolejną cechę wspólną z muzyką organową, wykonywaną przez niewidocznego dla słuchających organistę.
Wspólne jest również imersywne doświadczenie zarówno muzyki organowej jak i dookólnych systemów głośnikowych . W obu wypadkach dźwięk przestaje być zewnętrznym fenomenem a staje się raczej przestrzenią brzmieniową wewnątrz której słuchacz po prostu jest i którą odbiera nieomal fizycznie. Instrumentem są przecież nie tylko piszczałki organów, ale także kubatura i pogłos całego budynku. Tak rozumiane brzmienie organów zbliża je do doświadczeń instalacji dźwiękowych, do praktyk sound artu.
Idąc dalej, łatwo wymienić kolejne cechy łączące muzykę organową i elektroniczną jak np. nieustanne poszukiwanie nowych brzmień oraz stale rozwijane możliwości związane z postępem technologicznym (pomyślmy o procesie ewolucji od organów wodnych do sterowanych elektronicznie instrumentów współczesnych, której odbiciem jest ewolucja od taśmy i pierwszych komputerów aż po zdematerializowane coraz częściej instrumenty elektroniczne).
Projekt Sonus ex Machina podchodzi do zagadnienia z kilku różnych stron, prezentując je w świetle utworów o odmiennych strategiach kompozytorskich: napisanych „tradycyjnie” na organy i taśmę (Křenek); skomponowanych na organy solo, lecz zainspirowanych wczesną muzyką elektroniczną i nowymi technologiami (Ligeti); napisanych na organy i urządzenia elektroniczne (Ablinger) i kończąc na specjalnie zamówionym utworze Rafała Zapały, który poprzez medium elektroniczne zwraca się z powrotem do fizykalnego wymiaru instrumentu, jakim są organy.
Program 1:
Scott Wilson - Music for Manic Machines (nowy utwór)
Johann Sebastian Bach - utwór wybrany przez Mari Fukumoto
Laibach - wybrany Contrapunctus z Laibachkunstderfuge
Ernst Křenek - Orga-Nastro
Rafał Zapała - Scrolling to zero (nowy utwór)
Program 2:
György Ligeti - Organ study No.1 Harmonies
György Ligeti - Artikulation
György Ligeti - Organ study No.2 Coulée
Peter Ablinger - Orgel und Weltempfänger
Ernst Křenek - Orga-Nastro
Rafał Zapała - Scrolling to zero (nowy utwór)
(program może ulec zmianie, w zależności od instrumentu, na którym będzie wykonywany)
Wykonawcy:
Mari Fukumoto - organy
Rafał Zapała - elektronika
DATY KONCERTÓW
28.10.2017 - Sonus ex Machina / Wiosna Jesienią, Poznań (PL)
27.04.2018 - BEAST FEaST, Birmingham (UK)
30.10.2020 - Decibel Festival, Riga (LV)